وزیر انرژی جدید عربستان سعودی روز گذشته (دوشنبه)، گفت، عربستان می‌خواهد برای برنامه انرژی هسته‌ای‌اش اورانیوم غنی کند. عبدالعزیز بن سلمان با اشاره به طرحی برای مناقصه پروژه دو راکتور هسته‌ای عربستان گفت:«با احتیاط جلو می‌رویم و با دو راکتور آزمایش می‌کنیم». او در یک کنفرانس خبری در ابوظبی این نکته را خاطرنشان کرد که عربستان می‌خواهد چرخه کامل هسته‌ای شامل تولید و غنی‌سازی اورانیوم برای سوخت هسته‌ای را در اختیار داشته باشد.
اظهارات وزیر انرژی عربستان در مورد گسترش ابعاد برنامه‌های هسته‌ای نوپای این کشور تازگی ندارد. خالد فالح، همتای سابق او نیز سال گذشته گفته بود، واردات سوخت از خارج از کشور در شرایطی که عربستان می‌تواند از منابع اورانیوم خود استفاده کند، منطقی نیست. اما طرح این موضوع در شرایطی که اروپا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روند کاهش تعهدات ایران در برجام را تقریبا نادیده گرفته‌اند، می‌تواند پیامی هشدار دهنده برای غرب باشد.
ناظران بین‌المللی همواره در مورد به راه افتادن چرخه هسته‌ای در منطقه هشدار داده‌اند و شکست برجام و از سرگیری برنامه‌های هسته‌ای ایران، می‌تواند نقطه آغاز آن باشد.
قبل از اینکه وزیر انرژی جدید عربستان به مساله غنی‌سازی اشاره کند، سعود‌الفیصل، سفیر سابق عربستان در آمریکا در سال ۲۰۱۱، تهدید کرده بود در صورتی که ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، بدون تردید عربستان نیز در همین مسیر حرکت خواهد کرد. سال گذشته نیز محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، اظهارات مشابهی را مطرح کرد. اما پیش‌فرض ریاض این است که تا زمانی که ایران هسته‌ای نشود، برنامه‌های هسته‌ای این کشور کاملا صلح‌آمیز و زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و معاهده‌های بین‌المللی خواهد بود.
نقش ایران
هرچند ایران از استانداردهای دوگانه جامعه بین‌المللی در برابر برنامه‌های هسته‌ای عربستان سخن می‌گوید،در واقع باید گفت که سنگ بنای صنعت انرژی هسته‌ای در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۰۶، یعنی چهار سال پس از علنی شدن فعالیت‌های هسته‌ای ایران گذاشته شد. (البته از دهه ۸۰ میلادی گمانه‌زنی‌هایی در مورد برخی همکاری‌های هسته‌ای بین عربستان و کشورهایی مانند پاکستان، عراق و اسرائیل مطرح بوده که به طور رسمی تایید نشده است).
در دسامبر ۲۰۰۶، کویت،عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، قطر و عمان اعلام کردند، مطالعات بر سر استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را آغاز می‌کنند و از همان زمان فرانسه به کمک آنها شتافت. این کشورها به رهبری عربستان در فوریه ۲۰۰۷ به همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای امکان‌سنجی انرژی هسته‌ای در منطقه و برنامه نمک‌زدایی چراغ سبز نشان دادند. آژانس امروز پس از گذشت ۱۲ سال از پیشرفت‌های قابل ملاحظه در توسعه زیرساخت‌ها و چارچوب انرژی هسته‌ای در عربستان خبر می‌دهد.
سایت هسته‌ای عربستان در خارج از ریاض با سرعت زیادی در حال تکمیل است. تصاویر ماهواره‌ای جدید نشان می‌دهد که عملیات ساخت راکتور آزمایشی در حال پیشرفت است و آژانس بر آن نظارت دارد. رابرت کلی، رئیس سابق تیم بازرسان آژانس در ماه آوریل پیش‌بینی کرده بود که عملیات ساخت و ساز در مدت ۹ ماه تا یک سال به پایان برسد. به گفته او، راکتور آزمایشی در شهر علوم و تکنولوژی شاه عبدالعزیر برای آموزش دانشمندان طراحی شده و ۱۰۰ سال طول می‌کشد تا از ضایعات آن مقدار کافی پلوتونیوم برای ساخت سلاح هسته‌ای تولید شود.
چشم‌انداز ۲۰۳۰
توسعه برنامه‌های هسته‌ای در عربستان سعودی بخشی از سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ ولیعهد عربستان است. طبق این سند عربستان به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادر‌کننده نفت در جهان، استراتژی کاهش وابستگی به نفت و ایجاد تنوع در منابع درآمد اقتصادی را دنبال می‌کند. عربستان در حال حاضر یک چهارم نفت تولیدی خود را مصرف می‌کند و نیاز به مصرف انرژی در این کشور تا سال ۲۰۳۰، سه برابر می‌شود. البته پروژه‌های گسترده‌ای برای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی و بادی نیز به موازات فعالیت‌های هسته‌ای دنبال می‌شود. عربستان می‌خواهد یک سوم نیاز انرژی خود را از طریق منابع غیر از نفت تامین کند. در مرحله بعدی، ظرفیت هسته‌ای عربستان تا سال ۲۰۴۰ به ۱۷ گیگاوات افزایش می‌یابد.
همکاری جامعه بین‌المللی
در حال حاضر شرکت وستینگهوس آمریکا، شرکت‌های چینی، روسی، فرانسوی و کره جنوبی مراحل نهایی مناقصه ساخت دو راکتور تجاری در عربستان را پشت سر گذاشته‌اند و انتظار می‌رود که مناقصه در سال ۲۰۲۰ برگزار شود. همچنین قراردادی هم با شرکت ملی انرژی هسته‌ای چین برای استخراج اورانیوم منعقد شده است. البته رویترز معتقد است تمایل عربستان به غنی‌سازی می‌تواند روند مذاکرات با واشینگتن برای همکاری‌های هسته‌ای و نقش شرکت‌های آمریکایی را تحت تاثیر قرار دهد.
از سوی دیگر در صورتی که ریاض بخواهد فعالیت‌های هسته‌ای خود را گسترش دهد، باید توافقنامه‌های امنیتی مربوط به استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را امضاء کند. به گزارش این خبرگزاری بریتانیایی توافق ۱۲۳، یکی از این توافق‌ها است که به انتقال تکنولوژی هسته‌ای صلح‌آمیز از آمریکا به عربستان کمک می‌کند.
با این وجود برخی با توجه به نگرانی‌هایی که در مورد پرونده نقض حقوق بشر در عربستان مطرح می‌شوند، معتقدند تا زمان اصلاح رفتار عربستان باید از همکاری هسته‌ای با این کشور خودداری کرد. اصلاحاتی که محمد بن سلمان از سال گذشته روند آن را آغاز کرده است و البته همچنان برخی منتقدان اصلاحات را نیز نمایشی می‌خوانند.
نکته قابل توجه اینکه مقامات تهران نیز از وضعیت حقوق بشر در عربستان شکایت می‌کنند و پروژه هسته‌ای این کشور را مشکوک توصیف کرده‌اند. بهمن‌ماه گذشته، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران همکاری هسته‌ای با عربستان را استاندارد دوگانه آمریکا توصیف کرد. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز به ایسنا گفته، پروژه هسته‌ای مشکوک برخی کشورهای منطقه، تهران را بر آن می‌دارد تا در استراتژی دفاعی خود تجدید نظر کند.
اما واقعیت این است که کیفیت و کمیت روابط اقتصادی و سیاسی عربستان سعودی با کشورهای مطرح جهان به هیچ وجه با سطح مناسبات تهران با پایتخت‌های اروپایی یا رابطه قطع شده تهران با واشینگتن،قابل مقایسه نیست. ریاض با تکیه بر این روابط، بهره‌برداری از نفوذ اقتصادی و همچنین ابراز تمایل نسبت به اجرای اصلاحات در حال تلاش برای تغییر دیدگاه جامعه بین‌المللی است. شاید این روند زمان‌بر باشد، اما آنچه روشن است، این است که علاوه بر آمریکا، کشورهای اروپایی، و دوستانی که تهران گمان می‌کند در روسیه و چین دارد نیز در حال همکاری با فعالیت‌های هسته‌ای رقیب منطقه‌ای جمهوری اسلامی هستند.
بهره‌مندی عربستان از چرخه کامل انرژی هسته‌ای در آینده، شاید در درازمدت یک نگرانی دیگر به نگرانی‌های اشاعه هسته‌ای در منطقه بیفزاید، اما تا آن زمان مقامات تهران می‌توانند دلایل همکاری آمریکا، اروپا، چین و روسیه با برنامه هسته‌ای عربستان و در مقابل جدال ۱۷ ساله خود با جامعه بین‌المللی بر سر فعالیت‌های هسته‌ای را در سابقه پنهان‌کاری، مناسبات شکننده با غرب، روابط سرد و گاه تهدید‌آمیز با اغلب کشورهای همسایه و همچنین ماجراجویی‌های منطقه‌ای جستجو کنند.
